KONUŞMA MU'CİZESİ

Konuşma, Rabb'imizin insanoğluna bahşettiği önemli bir nimettir. Kelimeler çıkararak kompleks konuşma, hayvanlarda olmayan sadece insana has bir fonksiyondur. Hayvanlar arasında da ses çıkarma ve kendi varlık seviyelerine has hatta bazı hususlarda insandan daha ileri haberleşme sistemleri vardır. Ancak bu kelimelere mânâlar yükleyerek ve bunları sembolleştirerek duygu ve düşüncelerini ifade edecek tarzda insanlara has konuşma kabiliyeti ile kıyaslanamayacak kadar farklıdır.
Kompleks süreçler neticesinde ortaya çıkan konuşma fiilinin yürütülmesinde mühim bir merkez olarak beyin kabuğumuz (korteks) vazife görür. Konuşma işinin sebeplerinden birisi olan beyin kabuğu alanı, insanlarda hayvanlara göre çok daha geniş yaratılmıştır. Bu geniş sahadaki nöronlar, insana has entelektüel vazifeler için hususî olarak programlanmıştır. Bilginin depolandığı beyin bölümlerinden biri bu kısımdır. Kelimelere dayanan hafızamızın mühim bir kısmı burada olduğundan, düşünce burada üretilmektedir, diyebiliriz. Dokunma, görme, işitme, tat ve koku gibi vücudun dışından alınan duyulara ait sinyaller, beynimizin farklı merkezlerinde işlendikten sonra, son olarak kortekse gelmekte ve burada yorumlanmaktadır. Hafızada kayıt altına alınan dokunduklarımız, işittiklerimiz ve gördüklerimizi yorumlama ve yeni bilgiler üretmede kullanabilmek için hatırlama dedeğimiz yeni bir süreçle o bilgilere kolayca ulaşabilmemiz gerekir; ancak bundan sonra dış uyaranlara nasıl cevap vereceğimizi kararlaştırabiliriz. Öğrenmenin birinci basamağı hafıza ile yakın münasebet içinde olup, ruhumuzdan başlayan meyelanla gelişen hâdiseler beynimizin korteks bölgesinde sahneye konulur.
Sebepler plânında korteksimiz sağlam değilse, konuşma kabiliyetimizi ortaya koyamayız. Normal bir konuşma için bir bilgi deposu olan hafızaya kesinlikle ihtiyacımız vardır.

Beyinde konuşma merkezleri

İnsan beyin korteksinde konuşma sürecinde rol verilen birbiri ile irtibatlı iki alan vardır.
Wernicke alanı: Dış dünyadan (görme, işitme vs.) ve içimizden (ağrı, sancı) gelen duyularımıza ait bilgilerin yorumlandığı bu alan, temporal lop (şakak bölgesinin) üst çıkıntısındaki işitme alanının arkasında bulunur. Konuşma için, önce herhangi bir duyu organımızdan, beyin korteksimize gelen bilgilerin alınması, kendi içinde yorumlanması ve daha sonra diğer duyulardan gelen bilgilerle karşılaştırılarak tekrar yorumlanması gereklidir. Görme ile ilgili bilgiler önce artkafa bölgemizde (occipital kortekste) bulunan görme merkezine gelir ve burada yorumlanır. Daha sonra tekrar yorumlanmak üzere Wernicke alanına iletilir. İşitme ile ilgili bilgiler önce şakak bölgesinin (temporal lob) üst kısmında bulunan işitme alanına gelir ve burada yorumlanır. Elde edilen entegre bilgi Wernicke alanına gönderilir. Dokunma ve ağrı ile ilgili bilgiler önce yan kafa loblarının (parietal loblar) ön kısmında bulunan dokunma alanına gelir ve burada yorumlanır. Dokunma duyusuna ait bu işlenmiş bilgiler de yine Wernicke alanına iletilir. Netice olarak bütün duyuların, hafızadaki eski bilgilerle karşılaştırılıp yorumlandıktan sonra Wernicke alanına iletildiğini söylemeliyiz. Burada bütün bilgiler yeniden yorumlanmakta ve konuşma esnasında kullanılacak kelimeler burada seçilmektedir. Seçilen kelimeler mânâlı bir şekilde burada dizilmektedir. Konuşma için kelime hafızasının zenginliği çok önemlidir.
Tıp dilinde konuşma bozukluğuna 'afazi' adı verilir. Görme duyularının yorumlandığı artkafa bölgesi harabiyetinde, yazılan kelimeleri anlama kabiliyeti ortadan kalkar, buna görme idrak bozukluğu (afazisi) denir. İşitme duyularının yorumlandığı şakak lobu harabiyetinde de konuşulan kelimeleri anlama kabiliyeti ortadan kalkar. Buna da işitme idrak bozukluğu (afazisi) denir. Eğer Wernicke alanı tahrip olursa, konuşulan veya yazılan kelimeler tek tek algılansa da, ifadeler bir bütün olarak, düşünce ifade edecek şekilde yorumlanamaz. Buna da Wernicke afazisi denir. Bu kişilerin aslında motor konuşma alanı sağlamdır. Ancak yorum yapamadıkları için kelimeleri dizemezler ve konuşamazlar.
Broca alanı: Bu kısım motor konuşma bölgesidir. Bu bölge beynin alın (frontal) kısmının korteksinin arka tarafında bulunur. Kelimelerin ve kısa cümleciklerin ifadesi için motor kalıplarının oluşturulduğu bu bölgeye, Wernicke alanından gelen sinyallerle yorumlanan ve sentezlenen düşünceler aktarılır. İşte Broca alanı bu düşüncelerin kelimelere dökülmesinde ve bu dizilmiş kelimelerin ses tellerimize iletilmesinde rol alır. Broca alanını hükümet sözcüsüne benzetebiliriz. Nasıl ki sözcü, bakanlar kurulunda alınan kararları en son hâliyle halka ilân eder. Ancak bu kararların son hâline ulaşılıncaya kadar birçok iş yapılmıştır ve son hâlini vermek kolay olmamıştır. İşte Broca alanına en son kararın getirilmesi işlemi, sebepler açısından çok kompleks sistemlerin çalışmasını gerektirmektedir.
Eğer Broca alanı tahrip olursa, kişi söylemek istediğini bilir ve buna karar verir, ancak kelimeleri seçemez, mânâlı konuşma yapamaz ve anlamsız sesler çıkarır. Buna motor afazi veya Broca afazisi denilmektedir. Broca alanından gönderilen sinyaller vasıtasıyla ses telleri, gırtlak, dudaklar, ağız, solunum sistemi ve konuşmada rol alan bütün diğer yardımcı kaslar çalıştırılarak düzgün konuşma ortaya çıkarılabilmektedir. Buraya kadar söylediğimiz bilgiler ışığında şunu ifade edebiliriz: Ses telleri sağlam ve konuşma için yeterince sağlıklı olsa da, beynimizdeki Wernicke ve Broca alanları hatta görme ve işitme ile ilgili yorum alanları sağlıklı değilse konuşma mümkün olmaz.

Gırtlak

Gırtlakta iki ses telimiz vardır. Bu telleri sazın tellerine benzetebiliriz. Bu tellerin titreştirilmesi ile ses çıkarılmaktadır. Normal solunum sırasında, ses telleri havanın kolayca geçebileceği şekilde gevşektir. Bu teller ses çıkarma esnasında kasılarak birbirlerine yaklaşır ve hava dışarı çıkarken titreşir. Ses tellerinin kasılmasında Broca alanından gelen elektrik sinyalleri rol oynar.
Konuşmadaki vurgulamalar, zamanlama ve ses şiddetindeki değişiklikler; ağız, dil, yumuşak damak, gırtlak (larinks) ve ses tellerinin kas hareketleriyle birlikte arka arkaya çok mükemmel bir koordinasyonla ortaya çıkarılmaktadır. Ağız, dudaklar, yumuşak damak ve dilin hareketleriyle sese yön verilmekte, sesler harflere ve kelimelere dönüştürülmektedir. Motor korteksten gelen sinyallerle bu bölgede vazifeli bütün kaslar kasılırlar. Ancak beyincik, iskelet kaslarındaki hareketlerin koordinasyonuyla vazifelendirilmiş sinir düğümleri (basal ganglionlar) ve duyular yoluyla gelen sinyallerin değerlendirilmesiyle vazifelendirilmiş korteks bölgeleri, kendilerine verilmiş ilâhî programa uyarak konuşma sırasında kasların kasılma sıralarını ve kasılma şiddetlerini kontrol edecek şekilde iş görürler. Dolayısıyla beyincik, bazal ganglionlar ve duyu korteksindeki harabiyetlerde konuşma kabiliyeti kısmen veya tamamen bozulabilir.

Rezonatör yapılar

Son olarak solunum yolları ve akciğerlerin oluşturduğu boşluk, yutak (farinks) boşluğu ve burun etrafında bulunan kafatasına ait kemik boşluklar (sinüsler) sesin rezonansında vazifelendirilmişlerdir. Gözlerin hemen üzerinde alın boşlukları (frontal sinüsler), burnun iki yanındaki üstçene kemiği boşlukları (maxiller sinüsler) ve burnun arka kısmında bulunan (sfenoid) sinüslerdeki anormallik ve hastalıklarda sesin kalitesi bozulur. En basitinden bir üst solunum yolu iltihabında, faranjit denen yutak iltihabında ve sinüzit denen sinüslerin iltihapla dolu olduğu durumlarda, sesin kalitesinin nasıl bozulduğunu hepimiz biliriz.
Netice olarak konuşmanın beyinde ve solunum sisteminde birçok yapıyı ilgilendiren karmaşık bir entelektüel faaliyet olduğunu görüyoruz. Mânâlı bir cümle kurmamız için, yukarıda saydığımız beyin, kafatası, gırtlak ve kaslara ait onlarca farklı yapı ve fonksiyon çok kısa zaman aralığı içinde ardı ardına ve şaşırmadan düşünce ve hislerimizi ifade etmek için seferber edilmektedirler. Konuşmaya niyetlendikten sonra bütün bu sistemler irademiz dışında çalıştırılmaktadır. Bu mükemmel işleyiş baş döndürücü bir hassasiyetle devam ettirilmektedir.
Evrimciler, konuşmanın insana has bir fonksiyon olmasından yola çıkarak, diğer hayvanların da bizim gibi konuşacaklarını varsaymaktadır. Bu durumda hayvanların konuşabilmeleri için konuşma işlemine katılan bütün bu sayılan yapı ve organların aynı anda ve mükemmel şekilde evrimleşmesi gerekmektedir. Diyelim ki, Wernicke alanı tesadüfen mutasyonla insanınki kadar mükemmelleşti, eğer Broca alanı da aynı anda ölçülü ve maksatlı bir mutasyona uğramazsa, yani tesadüfen ortaya çıkan bu mükemmel gelişmeye eşlik etmezse, konuşma nasıl olacaktır? Bu soruların cevabını vermek mümkün değildir. Eğer konuşma fonksiyonunu tam olarak anlayabilirsek, evrim teorisinin 'ilmî bir gerçek' değil, inkârcılığın bir aracı olarak uydurulduğu ortaya çıkacaktır.

Prof.Dr. Ömer ARİFAĞAOĞLU