Kalite Iyileştirmede Istatistiksel Proses Kontrollerinin Rolü

GİRİŞ

Günümüzde serbest piyasa ekonomisi nedeniyle işletmeler arasında yaşanan katı rekabet şartları, üreticileri minimum maliyetle yüksek kalitede ürün üretmeye zorlamaktadır. Üretimdeki temel amaç, satılabilir nitelikteki kaliteli ürünler olduğundan, ürün kalitesinin tüketicinin veya alıcının kararını etkilemede giderek öneme sahip olduğu açıktır. Bu gelişme, firmaları "kalite güvence sistemi"ni kurarak rekabet ortamında kendini sürekli geliştirme ve ürün kalitesini sürekli iyileştirme yollarını aramaya zorlamıştır. Böylece, kalite güvence sistemi için standart model olarak kullanılan ISO-9000 serisi yardımıyla, kalitenin uluslararası standartlarda sağlanması amaçlanmaktadır.
Sürekli iyileştirme felsefesine sahip bir firmada üretilen ürünün miktarı değil, üretilen ürünün ne kadarının uygun veya kullanışlı olduğu birinci derecede önem taşır. Bu düşünce kalite kontrolü literatüründe "kullanım uygunluğu" olarak adlandırılır.
Bir işletmede üretilen tüm ürünlerin özellik (nitelik) ve ölçüm değerleri bakımından birbirinin tamamen aynı olması mümkün değildir. Bu durum, kalite düzeyinin üründen ürüne "farklılık" gösterdiği anlamına gelir. Önemli olan nokta, bu değişimin belirli bir tolerans seviyesinin dışına çıkmaması, ürünün/hizmetin işlevselliğini etkilememesi ve tüketicilerin beklenti ve ihtiyaçlarını karşılamada kabul edilebilir bir kalite düzeyinde olmasıdır.

KALİTE VE KALİTE KONTROL
Kalite kontrol; kalite isteklerini gerçekleştirmek amacıyla kullanılan uygulama tekniklerine ve faaliyetlerine denir. Sabuncuoğlu ise, ( Sabuncuoğlu, 1995; 85), kalite kontrolü; “bir ürünün tüketicisini tatmin etmesi ve onun beklentilerini en iyi biçimde karşılaması amacıyla üretimin her aşamasında sürdürülen kontrol işlemidir. Kalite kontrol sürecinin temelinde üretimin planlanması aşamasında belirlenen kalite standartlarına üretim işlemleri boyunca, öncesinde ve sonrasında ne ölçüde uyulduğunun incelenmesi ve gözlenmesi yatar”, şeklinde tanımlamıştır.
Ayrıca kalite kontrol aşağıdaki sorulara istatistiksel yöntemler yardımıyla cevap veren ve ürün kalitesini yüksek tutmayı amaçlayan bütün ölçme ve kontrol işlerinin, sürekli bir “bilgi alma değerlendirme-karar verme-müdahale” programına göre, sistemli bir şekilde yürütülmesini sağlayan bir faaliyettir.(Işığıçok, 2005:9)

* Doğru ve güvenilir bir ortalama değer bulmak için kaç ölçüm yapılmalıdır?
* Bu ölçümler hangi örnekleme planına göre yapılmalıdır?
* Ölçüm değerleri ile istenen değerler arasında ortaya çıkan farkın (varsa) önemli olup
* olmadığı, diğer bir değişle, rastsal olup olmadığı nasıl bilinecek?
* Standart sapma ne kadar küçük olmalıdır.
* Ortalama değerin istenilen değerden farklı olması neyi ifade eder?
* Örneğin, bir ürünün istenilenden daha sağlam olması bir hata mıdır?

* Kalitede kimlik değişimi dört aşamada incelenebilir: (Yücel, 2007;21)

* Muayene
* İstatistiksel Kalite Kontrol
* Toplam Kalite Kontrol
* Toplam Kalite Yönetimi.

Muayene, ham madde ya da işlenmiş ürünün tümü üzerinde uygulanan bir kontrol işlemidir. Bu kontrol işlemi, sübjektif olarak yapılabileceği gibi, ölçme ya da saymaya dayanabilir.Burada önemli olan husus, tüm yığının kontrol edilmesidir. Bu nedenle muayene, diğer yöntemlerden farklıdır ve her zaman yapılmayabilir ve maliyeti de yüksektir.İstatistiksel kalite kontrol, örnekleme teorisine dayanan ve periyodik ölçmelerle kalitenin devamlı olarak izlenmesine dayanan bir yöntemdir. Yığının tümü üzerinde kontrol yapmanın olanaksız ya da çok pahalı olduğu hallerde, geniş zaman aralıkları içinde küçük örnekler üzerinde yapılan ölçmelerle, kalite ile ilgili bilgilerin sürekli biçimde toplanması, kalitedeki bozulmaların saptanarak incelenmelerin yapılması ve önlemlerin alınması için rapor edilmesi biçiminde uygulanır.Toplam kalite yönetimi anlayışı, sürekli iyileşme ve problem çözümüne istatistiksel ve sistematik bir yaklaşım ifade eder. Toplam kalite yönetiminde, sezgilerle değil verilerle çalışma alışkanlığı vardır. İstatistiksel problem çözümünde çalışanlar, sorunun kaynağına defalarca dönerek bilgi toplar. Kuşkusuz, toplanan veriler doğru olsa da, doğru kullanılmadıkça bir anlam ifade etmezler (Kovancı,2001:321).

İSTATİSTİKSEL PROSES KONTROLLERİ
Süreçler hakkında veriler toplayarak, süreçlerin gidişatının incelenmesi
ve değişkenliğinin ölçülmesi temeline dayanan kalite kontrol tekniğidir.
Walter Shewharttarafından 1924 yılında geliştirilen İstatistiksel Proses Kontrol tekniğinde; istatistik metotlarla, imalat esnasında üründen ya da ürünün kalitesini etkileyen özelliklerden belli periyotlarla toplanan veriler incelenir ve analiz edilir; önceden belirlenen limitlerin dışına çıkan değerler oluştuğunda süreçteki bu değişkenliğin nedeni araştırılır, nedeni ortadan kaldırmak için incelemeler yapılır.
“İstatistiksel Proses Kontrol” tekniğinde amaç; süreçleri kontrol altında tutmak, hataları ortaya çıkmadan önlemektir.

* Süreç Kontrolü adı verilen bu yöntemde, tüm süreç boyunca :
- Hedef kaliteden sapmalar ve uygunsuzluklar tespit edilir,
- Uygunsuzluğa yol açan gerçek sebepler ortaya çıkarılır,
- Buna bağlı olarak belirlenen düzeltici/önleyici faaliyetler uygulanır.

Hataların görünür belirtileri (semptomlar) ile kökeninde yatan sebepler genellikle çok farklı olduklarından, uygun “tedaviye” başlanabilmesi için iyi bir “teşhis” kaçınılmazdır. Verimin artırılması için hayati önem taşıyan doğru teşhise varabilmek için ise, objektif verilerin kullanıldığı, bilimsel temellere dayanan yöntemlerden faydalanmak gerekir. İstatistiksel yöntemler bu kriterleri sağladıklarından, süreç kontrolü mekanizmasında yaygın kabul görmektedirler. İstatistiksel Proses Kontrolü (İPK), istatistik tekniklerinin veri toplamak, analiz etmek, yorumlamak ve çözümler getirmek üzere kalite problemlerine uygulanması olarak tanımlanmaktadır. İPK, üretimin önceden belirlenmiş kalite özelliklerine uygunluğunu ve kusurlu ürün üretiminin en aza indirgenmesini sağlayıcı bir nitelik taşımaktadır. İPK uygulamalarında proses sürekli gözlemlenerek problemler tespit edilir, problemin sebepleri belirlenir, çözüm geliştirilir, geliştirilen çözüm uygulanır ve proses tekrar izlenir. Bu döngü sonsuz olup bu sayede prosesin sürekli iyileştirilmesi sağlanır. (Devor ve diğerleri, 1992;52). Üretim sürecinde oluşan hataların sonradan telafi edilmesi oldukça zor ve yüksek maliyetlidir. Müşteri istek ve beklentilerini karşılayacak bir kalite düzeyine ulaşmak için, üretim sürecinin ürünleri hatasız olarak üretilmesini sağlamak gereklidir. İstatistiksel Proses Kontrol (İPK) bir ürünün en ekonomik ve yararlı biçimde üretilmesini sağlamak amacı ile istatistiksel prensip ve tekniklerin, üretimin tüm aşamasında kullanılmasıdır.
Birinci Dünya Savaşı seri üretimi ortaya çıkarırken, artan üretim miktarı ve ürün çeşitliliği ile birlikte kalite kontrol de matematiksel yöntemleri kullanılması bir zorunluluk oldu. Bu durum II. Dünya Savaşı'nın başladığı döneme kadar sürdü. Savaşın getirdiği yoğun çalışma koşulları muayene teknolojisi ve istatistik yöntemlerin önemini arttırdı. Savaştan sonra üretimin sivil sektöre kayması ile birlikte Kalite Kontrol'ün yönetimi ve maliyeti devreye girdi. 1950'lerde istatistiksel yöntemler büyük ölçüde endüstriye girmiş ve “İstatistiksel Kalite Kontrol (SQC)” terimi ortaya çıkmıştır. Bu günlerde, istatistiksel kalite kontrol, kalite kontrolle eşanlamlı olarak kullanılmıştır. İstatistiksel kalite kontrolün canlı ve aynı heyecanla uygulanmasından sonra, 1950'lerin sonu ve 1960'ların başında, yeni hareketler dönemi başlamıştır. Bu yeni hareketler kalite kontrole yeni fikirler kazandırmış ve bir ivme vermiştir ve bu hareketler istatistiksel yöntemlerin üzerinde önemle durulmasına karşı bir çeşit hareket durumunda olmuşlardır İstatiksel kalite kontrol tekniklerinin sağladığı sonuçların çoğu zaman karar verme durumundaki insanlar için yeterli olmaması, “toplam kalite kontrolü” anlayışının doğmasına yol açmıştır. 1960 yıllarının ortasında ortaya çıkan bu anlayışa kalite kontrolü, tasarım aşamasından başlayarak gelen malzeme, proses içi ve nihai mamul aşamalarına kadar ayrı olarak yerine getirilmelidir. İstatiksel kalite kontrol tekniklerinin yanında metroloji, güvenilirlik, kalite bilişim teçhizatı, kalite güdülenmesi ve diğer bazı modern teknikler işletmenin genel kalite fonksiyonu çerçevesinde uygulanmaktadır.Toplam kalite kontrolünün gerek yönetim gerekse mühendislik uygulamaları üzerinde derin etkiler meydana getirmesi sonucunda 1980 yılından itibaren “kalite kontrol örgütünde toplam kalite kontrolü”, “toplam kalite yönetimi” ve “yeni iş stratejisi olarak kalite” gibi düşüncelerin ötesine evrimin temelleri atılmaya başlanmıştır.
Masaaki İmai'ye göre toplam kalite kontrol, yöneticiden işçiye kadar herkesi kapsayan bütün pozisyonlarda performansın iyileştirilmesine yönelik; bütünleşmiş, düzenli ve sürekli iyileştirme faaliyetleridir. Japon endüstri standartları toplam kalite kontrolü, tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılayan kaliteli ürün veya hizmetleri ekonomik olarak üreten bir üretim yöntemleri sistemi olarak tanımlar ve istatistiksel tekniklerden yararlanan modern kalite kontrolü, “istatistiksel kalite kontrol” olarak tanımlar.(Aktan, 2003;.136) TKY' nin başlıca özelliği, kalitenin geleneksel yaklaşımda olduğu gibi sadece bir bölümün değil, işletmenin bütün bölümlerinin, bütün elemanlarının görevi olduğudur. Bu tepe yöneticilerden aşağıya doğru işletmenin tüm elemanlarını, müşteri ve tedarikçileri içeren bütüncül bir süreçtir. TKY' inde kalite, kontrol ile değil, üretim ile elde edilmektedir. Hatalıların kontrol ile ayıklanması yerine “ ilk seferinde doğru yap” temel ilkesi ve “hataların çıkmadan önlenmesi” yaklaşımı benimsenmektedir.

KALİTENİN TARİHSEL GELİŞİMİNDE İSTATİSTİKSEL PROSES KONTROLLERİ
Günümüzde kaliteyi, mühendislik olanaklarından çok tüketici gereksinimleri belirlemektedir. “Kalite” sözcüğü kullanım amacına göre değişik anlamlar ifade edebilir. Birçok insana göre kalite “pahalı”, “lüks”, “az bulunur”, “üstün nitelikte” ve benzeri kavramlarla eşanlamlıdır. Herkesin genel olarak uzlaşacağı bir kalite tanımı yapılması neredeyse olanaksızdır. Değişik kalite tanımlarının yapılması kalitenin çok boyutlu olmasından kaynaklanmaktadır (Bozkurt, Odaman,1996;4)
Modern kalite kontrolün temelleri, 1920'lerden itibaren istatistik metotların sanayide kullanımı ile ortaya çıkmıştır. Bu yıllarda ilk olarak Shewhart, Dodge, Roming, Pearson gibi bilim adamları istatistik metotları sanayide karşılaşılan kalite problemlerinin çözümünde kullanılarak proses kontrolün temelini atmışlardır. Dünyada gelişen rekabet ortamında kalite işletmelerin fonksiyonlarından biri olmaktan çıkmış, rekabette stratejik bir araç haline gelmiştir. Bir mamulün kalitesi müşteri isteklerini ve gereksinimlerini mümkün olan en ekonomik düzeyde karşılamayı amaçlayan mühendislik ve üretim karakteristiklerinin bileşiminden oluşur. Rekabetin ana hedefi müşteridir. Müşteriyi ele geçiren, tatmin eden ve elinde tutan kuruluşlar rekabette başarılıdır. Geleneksel anlayışta düzeltici işler ürün bazındadır, mevcut kalite düzeyi sorgusuz benimsenir, eğitim düzeyleri yetersizdir, İstatistiksel Proses Kontrolü (İPK) yalnızca kalite kontrol bölümüne öğretilir, kalite arttıkça maliyetlerin de artacağı inancı yaygındır, daha çok üretmek esastır, ürünler tamamlandıktan sonra muayene yoluyla kontrol edilir ve düzeltici işlemler ürün bazındadır, hata oluştuktan sonra tepkiler başlar, departmanlar arası bir çekişme vardır.
Modern anlayışta ise düzeltici işler proses bazındadır, sürekli gelişme temel ilkedir; ekip çalışması yaygındır, bir sonraki departman bir önceki departmanın müşterisidir, önce kalite hedeflenir, hatalar oluşmadan tahmin edilir ve önleyici tedbirler alınır, her düzeyde yoğun eğitim öngörülür, İPK teknikleri ve kullanımı hakkında herkes bilgilendirilir, kalite arttıkça maliyetlerin düşeceği inancı hakimdir.
Ürünleri muayene ederek hatalı olanları ıskartaya ayırma, malları kalitelerine göre sınıflandırma ve yeniden işleme bu hatalara yol açan nedenlerin hiç birini ortadan kaldırmaz dolayısıyla muayene gecikmiş, etkisiz, masraflı bir yöntemdir.
Kısaca İPK ise proseslerdeki değişkenliğin ölçülmesi ve irdelenmesi için istatistiksel tekniklerin uygulanmasıdır.
IPK'da 4 temel işlev sırasıyla şöyledir:
1. Proses değişkenliği ölçülür.
2. Proses değişkenliği kontrol edilir.
3. Proses yeterli hale getirilir.
4- Proses değişkenliğinin azaltılması sürdürülür.
IPK ile: (Dalgıç, 2007;3)

*
o
+ Hatalar kaynağında önlenir, sorunlar yayılmadan durdurulur, böylece birbirlerini besleyen departmanların birbirlerine hatalı ürün vermeleri önlenir.
+ Herkes kendi içinin kalitesini denetler
+ Her departman hem bir alıcı, hem de satıcı durumundadır. Bu yüzden herkesin kendi ürününü bir sonraki departmana hatasız sunması söz konusudur.